เพราะน้ำคือชีวิต แหล่งน้ำธรรมชาติ รวมถึงน้ำอุปโภคบริโภคในแต่ละพื้นที่มีคุณภาพที่แตกต่างกัน ปัจจุบัน น้ำเพื่อการอุปโภคในประเทศไทย 80% เป็นการให้บริการโดยหมู่บ้านและองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (น้ำประปาหมู่บ้าน) และ 17% ให้บริการโดย การประปาส่วนภูมิภาค และการประปานครหลวง หากแต่น้ำประปาหมู่บ้านที่ได้มีมาตรฐาน ผ่านเกณฑ์คุณภาพน้ำประปาดื่มได้ของกรมอนามัยมีเพียง 34.4% (กรมอนามัย) สวทช. โดยนาโนเทค เดินหน้า “โครงการตรวจวัดและพัฒนาคุณภาพน้ำเพื่อการอุปโภคและบริโภคสำหรับชุมชนด้วย วทน.” (ปีงบประมาณ 2566-2568) เพื่อยกระดับการบริหารจัดการน้ำ แก้ไขปัญหาน้ำท่วม น้ำแล้ง โดยใช้ วทน. ช่วยในการจัดหาน้ำสะอาดสำหรับอุปโภคบริโภค ยกระดับคุณภาพชีวิต ลดความเหลื่อมล้ำ ให้ประชาชนทุกพื้นที่เข้าถึงน้ำสะอาดได้อย่างทั่วถึง
ดร. ณัฏฐพร พิมพะ ผู้อำนวยการกลุ่มวิจัยการเร่งปฏิกิริยาระดับนาโน การดูดซับ และการคำนวณ ศูนย์นาโนเทคโนโลยีแห่งชาติ (นาโนเทค) สำนักงานพัฒนาวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งชาติ (สวทช.) กล่าวว่า ปัญหาคุณภาพน้ำในแต่ละพื้นที่ สามารถใช้วิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีมาประยุกต์ใช้ตรวจวัดคุณภาพน้ำ จัดการมลพิษที่แหล่งต้นกำเนิด เพิ่มประสิทธิภาพระบบประปาหมู่บ้าน รวมทั้งการเสริมองค์ความรู้และศักยภาพขององค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นร่วมกับผู้นำชุมชนในการจัดการน้ำและคุณภาพน้ำ ภายใต้แผนงานบูรณาการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ ระหว่างปี 2566-2567 เพิ่มการเข้าถึงน้ำสะอาดมากกว่า 2,700 ครัวเรือน ในปี 2568 มากกว่า 24,000 ครัวเรือน และจะขยายวงกว้างในพื้นที่อื่นในอนาคต โดยอาศัยนวัตกรรมตรวจวัดและปรับปรุงคุณภาพน้ำ ซึ่งเชื่อมโยงกับยุทธศาสตร์การขับเคลื่อนงานวิจัยของนาโนเทค (Strategic Focus) หรือ SFน้ำและสิ่งแวดล้อม ที่ให้ความสำคัญกับประเด็นด้านสิ่งแวดล้อมที่ส่งผลกระทบทั้งมิติเศรษฐกิจและสังคม
“เรามุ่งเน้นเทคโนโลยีเพื่อการจัดการน้ำใน 2 ด้านคือตรวจวัดและปรับปรุงคุณภาพน้ำ โดยพัฒนาองค์ความรู้ เทคโนโลยีและนวัตกรรม โดยปรับใช้ตามสภาพปัญหาของแต่ละพื้นที่ เช่น ในภาคเหนือที่มีสายแร่ฟลูออไรด์พัดผ่านใต้ดิน มีแหล่งแร่ฟลูออไรด์ละลายลงสู่แหล่งน้ำ รวมถึงปัญหาสารปนเปื้อนทางการเกษตร หรือภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ที่พบสารโครเมียม สารหนู และแคดเมียม สารเคมีกำจัดศัตรูพืชในตะกอนดินบางจุด เหล็ก แมงกานีส ผ่านการบูรณาการความร่วมมือกับหน่วยงานภาครัฐ มหาวิทยาลัย และภาคประชาชน เพื่อร่วมกันจัดการน้ำอุปโภคบริโภคสำหรับชุมชน”
ล่าสุด ทีมวิจัยนาโนเทคส่งมอบต้นแบบระบบผลิตน้ำประปา และเครื่องผลิตน้ำดื่มด้วยนาโนเทคโนโลยีพร้อมอุปกรณ์ติดตามคุณภาพน้ำ เพื่อใช้ประโยชน์ และส่งเสริมสุขอนามัยในการเข้าถึงน้ำสะอาด ช่วยพัฒนาคุณภาพชีวิตในด้านการใช้น้ำอุปโภคและบริโภคของประชาชนในพื้นที่ ให้แก่ เทศบาลตำบลบึงระมาณ ตำบลปลักแรด อำเภอบางระกำ จังหวัดพิษณุโลก ซึ่งพื้นที่เทศบาลบึงระมาณ เป็นพื้นที่ต้นแบบที่พบปัญหาคุณภาพน้ำบาดาลปนเปื้อนฟลูออไรด์ และโรงเรียนบ้านสัน อำเภอห้างฉัตร จังหวัดลำปาง ซึ่งเป็นพื้นที่ต้นแบบระดับโรงเรียนด้านการจัดการน้ำบริโภคที่ได้มาตรฐานจากแหล่งน้ำบาดาล ภายใต้โครงการการพัฒนาคุณภาพน้ำเพื่อการอุปโภคและบริโภค ที่มีการปนเปื้อนมลสารและโลหะหนักในหมู่บ้าน/ชุมชน จังหวัดพิษณุโลก (ตะเภาทองเฉลิมพระเกียรติ) และจังหวัดลำปาง (แม่ทาน)” ภายใต้แผนงานบูรณาการการบริหารจัดการทรัพยากรน้ำ ประจำปี 2568
ดร. ณัฏฐพร เผยว่า ปัจจุบัน มีการเข้าถึงน้ำสะอาดด้วยนวัตกรรมตรวจวัดและพัฒนาคุณภาพน้ำ กว่า 10,479 ครัวเรือน และตั้งเป้าให้ประชาชนในพื้นที่ได้รับน้ำสะอาด จาก วทน. กว่า 24,000 ครัวเรือน ภายในปี 2568
นอกจากนี้ นาโนเทคยังดำเนินการขยายผลตรวจวัดและพัฒนาคุณภาพน้ำด้วย วทน. ปี 2568 ตอบโจทย์ความต้องการเร่งด่วน ไม่ว่าจะเป็นการมอบต้นแบบ “เครื่องกรองน้ำดื่มด้วยนาโนเทคโนโลยี” พร้อมระบบติดตามคุณภาพน้ำและอุปกรณ์ตรวจวัดคุณภาพน้ำ จำนวน 2 เครื่อง ให้แก่ เทศบาลตำบลบูเก๊ะตา และองค์การบริหารส่วนตำบลโละจูด อำเภอแว้ง จังหวัดนราธิวาส ช่วยเหลือผู้ประสบปัญหาอุทกภัยในช่วงเดือนธันวาคม 2567 มากกว่า 2,000 ครัวเรือน
รวมถึง การนำนวัตกรรมตรวจวัดคุณภาพน้ำเพื่อสนับสนุนมาตรการแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำในพื้นที่แม่น้ำและลุ่มน้ำกก ที่ดำเนินการร่วมกับหน่วยงานในพื้นที่จังหวัดเชียงใหม่ ดำเนินการเก็บตัวอย่างในลุ่มน้ำกก จำนวน 4 จุด และพื้นที่โดยรอบลุ่มน้ำกกจังหวัดเชียงใหม่ กว่า 20 จุด พร้อมทั้งร่วมกำหนดแก้ไขปัญหาคุณภาพน้ำกกเสื่อมโทรม และนำเสนอนวัตกรรมตรวจวัดด้วยชุดทดสอบเคมีในน้ำ และเทคโนโลยีการปรับปรุงคุณภาพน้ำอีกด้วย